Pojęcia

Postacie

Daty

Umiejętności

Krucjaty, wyprawy krzyżowe, krzyżowcy, zakony rycerskie, Lewant

Urban II, Joanici, Templariusze, Krzyżacy

1095, 1096, 

• Omówić przyczyny i przebieg wypraw krzyżowych
• Przedstawić zasady funkcjonowania zakonów  rycerskich
• Omówić pozytywne i negatywne skutki wypraw krzyżowych

Testament Krzywoustego, zasada senioratu, statut, senior, princeps

Bolesław Krzywousty, Władysław Wygnaniec, Mieszko Stary, Bolesław Kędzierzawy, Henryk Sandomierski, Kazimierz Sprawiedliwy, Leszek Biały

1138, 1227

• Omówić przyczyny i skutki konfliktów wewnętrznych trwających podczas rozbicia dzielnicowego
• Wymienić synów Bolesława Krzywoustego oraz przyznane im ziemie ze wskazaniem na mapie
• Przedstawić najważniejsze  przemiany gospodarcze w Polsce w XIII wieku

Haracz, chan

Henryk Brodaty, Henryk Pobożny, Tatarzy

1241

• Omówić przyczyny najazdu Tatarów na Polskę
• Omówić skutki bitwy pod Legnicą

Komturia

Konrad Mazowiecki

1226

• Wyjaśnić przyczyny sprowadzenia Krzyżaków do Polski
• Omówić etapy budowania państwa zakonnego

Pretensje do tronu

Przemysł II, Wacław II, Władysław Łokietek, Jakub Świnka

1295, 1320

• Przedstawić przyczyny podejmowania prób zjednoczenia Polski
• Omówić etapy jednoczenia ziem polskich na przełomie XIII i XIV wieku
• Wyjaśnić znaczenie koronacji Władysława Łokietka
• Przedstawić okoliczności zajęcia przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego
• Omówić konflikty państwa polskiego z Czechami i Krzyżakami

Grosz , prawo składu, przymus drogowy, statut piotrkowski, statut wiślicki, poradlne

Kazimierz Wielki, Jan Luksemburski, Ludwik Węgierski

1343, 1348, 1364, 1370

• Wymienić reformy wewnętrzne (system obronny, urbanizacja kraju, prawo, nauka) wprowadzone przez Kazimierza Wielkiego
• Omówić wkład Kazimierza Wielkiego w umocnienie państwa polskiego pod względem politycznym i gospodarczym
• Opisać działania dyplomatyczne  Kazimierza Wielkiego (polityka zagraniczna)
• Przedstawić rozwój terytorialny państwa Kazimierza Wielkiego

Lenno, system feudalny, suzeren, feudał, senior, wasal, stan, duchowieństwo, rycerstwo, mieszczaństwo, chłopi, hołd lenny, społeczeństwo stanowe, monarchia patrymonialna, monarchia stanowa

966-1320, 1320-1454

• Rozpoznać typowe instytucje systemu lennego
• Wyjaśnić pojęcie stanu i scharakteryzować podziały społeczne w średniowieczu
• Podać charakterystyczne cechy kultury rycerskiej
• Omówić cechy charakterystyczne monarchii patrymonialnej
• Omówić różnice pomiędzy monarchią patrymonialną, a monarchią stanową

Lokacja, zasadźca, sołtys, wójt, burmistrz, ława, wolnizna, dwupolówka, trójpolówka

• Wymienić obowiązki i uprawnienia sołtysa

Patrycjat, pospólstwo, plebs, rada miejska, cech, czeladnik, prawo magdeburskie, ratusz, rynek, targowisko, pręgierz

• Scharakteryzować funkcje gospodarcze, polityczne i kulturowe miast w średniowieczu
• Wymienić warstwy społeczne w miastach
• Porównać elementy kultury rycerskiej i miejskiej

Benedyktyni, cystersi, franciszkanie, dominikanie, zakony żebracze, herezja, uniwersytet, scholastyka, średniowieczne wzorce osobowe (rycerza, ascety, władcy)

Św. Benedykt, św. Franciszek z Asyżu, św. Dominik, św. Tomasz z Akwinu, Paweł Włodkowic, Mikołaj Trąba.

1414-1418.

• Wyjaśnić ważną rolę Kościoła w dziedzinie nauki , architektury, sztuki i życia codziennego średniowiecznego społeczeństwa

Styl romański, styl  gotycki, portal, absyda, prezbiterium, nawa, transept, rozeta, inicjał, miniatura,

• Wyjaśnić dlaczego kultura średniowieczna określana jest mianem uniwersalnej
• Rozpoznać zabytki średniowiecza
• Wskazać różnice pomiędzy stylem romańskim, a stylem gotyckim z uwzględnieniem przykładów z własnego regionu

Pojęcia

Postacie

Daty

Umiejętności

Przywilej unia, unia personalna, bojarzy, przywilej koszycki, unia w Krewie

Ludwik Andegaweński (Węgierski), Jadwiga, Władysław Jagiełło, Witold

1374, 1385,

• Scharakteryzować sytuację Polski i Litwy w 2 połowie XIV w.
• Omówić przyczyny zawarcia unii
• Opisać okoliczności zawarcia unii polsko-litewskiej w Krewie
• Ocenić skutki unii Polski z Litwą

I pokój toruński, sobór w Konstancji

Ulrich von Jungingen, Zawisza Czarny, Mikołaj Trąba, Paweł Włodkowic

15.07.1410, 1411,

• Omówić przyczyny i przebieg wielkiej wojny z Zakonem
• Wymienić skutki wielkiej wojny z Krzyżakami
• Wymienić postanowienia I pokoju toruńskiego
• Omówić udział Polaków na soborze w Konstancji

„Czarna śmierć”, wojna stuletnia

Joanna d’Arc

XIV w

Sułtan, car

Władysław Warneńczyk, Zbigniew Oleśnicki

1444, 1453

• Omówić skutki bitwy pod Warną
• Ocenić konsekwencje jakie miały dla Polski i Litwy powstanie imperium osmańskiego oraz zjednoczenie ziem ruskich

Związek Pruski, wojna trzynastoletnia, II pokój toruński

Kazimierz Jagiellończyk,

1440, 1454-1466

• Wymienić przyczyny i skutki wojny trzynastoletniej
• Wymienić i wskazać na mapie ziemie przyłączone do Polski w wyniku II pokoju toruńskiego
• Ocenia znaczenie przywilejów nadanych w czasie wojny trzynastoletniej stanowi szlacheckiemu

Wit Stwosz, Mikołaj Kopernik, Jan Długosz, Paweł Włodkowic

XIV, XV

• Wymienić najsłynniejsze przykłady sztuki gotyckiej w Polsce (ołtarz Wita Stwosza, Bazylikę Mariacką w Gdańsku, Barbakan w Krakowie, ratusz w Toruniu

Pojęcia

Postacie

Daty

Umiejętności

Majowie, Aztekowie, Inkowie,

• Omówić najważniejsze osiągnięcia ludów prekolumbijskich

Astrolabium, karawela kompas, busola, traktat w Tordesillas,

K. Kolumb, Vasco da Gama, F. Magellan. Amerigo Vespucci

1492, 1498, 1519-1522

• Wymienić istotne przyczyny odkryć geograficznych,
• pokazać na mapie posiadłości kolonialne Hiszpanii i Portugalii

Konkwistador, złoty trójkąt

Weksle, banknoty, praca nakładcza, manufaktura, kompania handlowa, korsarz,

• wymienić istotne skutki odkryć geograficznych dla rdzennych mieszkańców Ameryki, dla gospodarki Europy,
• omówić podział gospodarczy kontynentu na zachód i wschód od Łaby
• ocenić wpływ odkryć geograficznych na życie społeczno gospodarcze i kulturowe Europy oraz Nowego Świata

Renesans, odrodzenie, humanizm, mecenas,

Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Rafael Santi, Erazm z Rotterdamu, Galileusz, Giordano Bruno, Mikołaj Kopernik, Jan Gutenberg

ok. 1450

• omówić „korzenie” renesansu
• opisać charakterystyczne cechy renesansu
• ocenić rolę druku dla rozwoju renesansu i cywilizacji europejskiej

Reformacja, protestanci, luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, arianie, odpust, symonia, nepotyzm,

Marcin Luter, Jan Kalwin, Henryk VIII,

1517, 1534, 1555

• omówić przyczyny reformacji
• omówić cele i scharakteryzować działalność Lutra i Kalwina
• omówić okoliczności powstania kościoła anglikańskiego
• omówić najważniejsze skutki reformacji

Kontrreformacja, inkwizycja, indeks ksiąg zakazanych, jezuici, nuncjusz

Ignacy Loyla

1545-1563, 1548

• omówić przyczyny zwołania soboru trydenckiego,
• omówić postanowienia soboru trydenckiego i zmiany jakie wprowadził w kościele katolickim,
• omówić przyczyny i skutki wojny trzydziestoletniej

Pojęcia

Postacie

Daty

Umiejętności

Demokracja szlachecka, przywilej, Nihil novi,  magnaci, szlachta średnia, szlachta zagrodowa (zaściankowa), gołota, sejm walny, sejmiki ziemskie, izba poselska, konstytucje sejmowe, senat, ruch egzekucyjny, królewszczyzny, wojsko kwarciane

Ludwik Węgierski,  Aleksander

1374, 1454, 1493, 1505

• Określić w jaki sposób, wybierano posłów na sejm walny
• Omówić skład i uprawnienia sejmu walnego
• Wymienić grupy na jakie dzieliła się szlachta

Folwark, pańszczyzna,

• Wymienia przyczyny rozwoju folwarków pańszczyźnianych
• Wymienia sposoby powiększania folwarków

Hołd pruski, układ we Wiedniu, sekularyzacja

Zygmunt Stary, Bona, Albrecht Hohenzollern

1515, 1525

• Wskazać na mapie państwa, w których na przełomie XV i XVI wieku władzę sprawowali Jagiellonowie
• Wyjaśnić przyczyny i przebieg ostatniego konfliktu zbrojnego z Zakonem Krzyżackim
• wyjaśnić przyczyny podpisania porozumienia jagiellońsko-habsburskiego w Wiedniu
• przedstawić przyczyny, przebieg i skutki konfliktu z Moskwą

Unia personalna, unia realna, flota kaperska, Rzeczpospolita Obojga Narodów

Zygmunt August

1563-1570, 1569, 1572

• wyjaśnić przyczyny zawarcia unii w Lublinie
• wymienić postanowienia unii w Lublinie
• omówić skutki unii w Lublinie
• wskazać na mapie terytorium Rzeczpospolitej Obojga Narodów
• wymienić przyczyny  i skutki wojny o Inflanty
• ocenić panowanie ostatnich Jagiellonów

Złoty wiek, teoria heliocentryczna, arrasy

Mikołaj Kopernik, Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Modrzewski

• uzasadnić, dlaczego XVI wiek nazywa się w Polsce złotym wiekiem
• wymienić najważniejsze dzieła sztuki renesansowej w Polsce
• wymienić przedstawicieli polskiego renesansu i omówić ich największe osiągnięcia
• wyjaśnić w jaki sposób działalność królowej Bony przyczyniła się do rozwoju polskiej gospodarki i kultury

Konfederacja warszawska, ugoda w Sandomierzu, unia brzeska, kościół unicki, kościół greko-katolicki, bracia polscy

Piotr Skarga, Stanisław Hozjusz

1570, 1573, 1596

• wymienić grupy społeczne, które na terenach Rzeczpospolitej przyjmowały kalwinizm i luteranizm
• wskazać na mapie tereny zamieszkałe przez katolików, prawosławnych, luteran, kalwinistów i arian
• omówić wkład protestantów w szczególności arian w rozwój nauki i szkolnictwa
• przedstawić okoliczności uchwalenia i postanowienia konfederacji warszawskiej
• scharakteryzować stosunki wyznaniowe w Rzeczpospolitej i wyjaśnić ich odmienność w Europie
• scharakteryzować rozwój kontrreformacji w Polsce

Wolna elekcja, konfederacja, interreks, sejm konwokacyjny, sejm elekcyjny, sejm koronacyjny, artykuły henrykowskie, pacta conventa, rokosz, piechota wybraniecka

Henryk Walezy, Stefan Batory, Jan Zamoyski

1573, 1575, 1582

• omówić zasady wolnej elekcji,
• przedstawić okoliczności uchwalenia i postanowienia artykułów henrykowskich
• wymienić pierwszych królów elekcyjnych,
• omówić panowanie Stefana Batorego
• scharakteryzować przebieg i skutki wojny polsko-rosyjskiej o Inflanty

Pojęcia

Postacie

Daty

Umiejętności

Monarchia parlamentarna, rojalista, restauracja monarchii, Habeas Corpus Act, ojcowie pielgrzymi ,

Henryk VIII, Elżbieta I, Karol I, Oliver Cromwell,

1649

• Omówić przyczyny wojny domowej w Anglii
• Podać główne cechy monarchii parlamentarnej
• Podać kim byli ojcowie pielgrzymi i jakie święto upamiętnia ich przybycie do Ameryki

Monarchia absolutna, merkantylizm, Król Słońce, Bastylia

Ludwik XIV, Armand Richelieu, Colbert

• Omówić rządy absolutne na przykładzie panowania Ludwika XIV
• Wymienić cechy gospodarki merkantylistycznej
• Omówić działania kardynała Richelieu
• Scharakteryzować rozwój kultury i sztuki za panowania Ludwika XIV
• Porównać monarchię absolutną z monarchią parlamentarną

Husaria

Zygmunt III Waza,  Jan Karol Chodkiewicz, Mikołaj Zebrzydowski

1605

• Omówić okoliczności wyboru Zygmunta III Wazy
• Wymienić przyczyny i skutki wojen polsko-szwedzkich
• Omówić politykę wewnętrzną i zewnętrzną Zygmunta III Wazy

Dymitriady, wielka smuta, kozacy, Dzikie Pola, Wielka Sicz, ataman, Zaporoże

Dymitr Samozwaniec, Stanisław Żółkiewski, Michał Romanow

1610, 1620, 1634

• Opisać przebieg i skutki walk o tron moskiewski w XVII wieku
• Omówić przyczyny i przebieg wojen z Turcją
• Omówić sytuację Kozaków zamieszkujących Zaporoże

Rejestr

Władysław IV, Bohdan Chmielnicki, Jan Kazimierz, Jeremi Wiśniowiecki

1648, 1654, 1667, 1686

• Omówić pozycję społeczną i polityczną Kozaków w Rzeczpospolitej
• Wymienić przyczyny, przebieg, cele i skutki powstania na Ukrainie
• Omówić postanowienia porozumienia w Perejesławiu

Potop szwedzki, wojna partyzancka, traktaty welawsko-bydgoskie, układ w Radnot

Karol Gustaw, Janusz Radziwiłł, Stefan Czarniecki, Augustyn Kordecki

1655-1660, 1657

• Omówić przyczyny, przebieg i skutki najazdu Szwedów na Polskę
• Określić znaczenie ataku Szwedów na klasztor jasnogórski dla przebiegu wojny
• Wyjaśnić znaczenie podpisania traktatów welawsko-bydgoskich

Odsiecz wiedeńska, Święta Liga, abdykacja, detronizacja

Michał Korybut Wiśniowiecki, Jan III Sobieski, Jerzy Lubomirski, Władysław Siciński

1673, 1683, 1699

• Scharakteryzować politykę dynastyczną Jana Kazimierza
• Opisać okoliczności elekcji Jana III Sobieskiego
• Przedstawić przyczyny, przebieg i skutki odsieczy wiedeńskiej
• Wyjaśnić przyczyny, wskazać przejawy kryzysu politycznego i społeczno-gospodarczego Rzeczpospolitej w 2 połowie XVII wieku
• Ocenić zastosowanie liberum veto w celu zerwania sejmu

Barok, Wersal monumentalizm, makaronizmy, portret trumienny,  sarmatyzm,

Jan Sebastian Bach, Antonio Vivaldi, Fryderyk Haendel, Chryzostom Pasek, Molier, Rubens, Rembrandt, Caravaggio

• Przedstawić dokonania postaci